Pek çok kişi uzun ve yorucu seyahatler yapmıştır ve özellikle de gece sessizliğinde daha belirgin olarak duyulabilen gizemli bir uğultu sesi de yolculuk sırasında bizlere eşlik etmiştir. Bu ses, otobüs ve kamyon gibi ağır vasıta taşıtlarının sahip olduğu daha büyük motor, şanzıman, diferansiyel ve aktarma organlarının bir karışımı gibi duyulsa da, esas olarak retarder adındaki özel bir fren sisteminden kaynaklanmaktadır. Şimdiki yazımızda ise bu sistemin ne olduğundan ve nasıl çalıştığından bahsedeceğiz.
Retarder kelimesinin kökleri Latince’den gelmektedir ve diğer dillere de benzer şekillerde geçmiştir. İngilizce’den Türkçe’ye çevrildiğinde ise “Yavaşlatıcı” gibi bir anlama gelmektedir. Halk arasında “motor freni” olarak billinse de anlamı yine “hız kesici ,yavaşlatıcı”dır. İlk olarak Amerika’da trenleri durdurabilmek için Voith firması tarafından kullanılmış, daha sonra üreticiler arasına Otto Kassbohrer de katılmıştır.
Retarder Nasıl Çalışır ve Ne İşe Yarar ?
Retarder ağırlıklı olarak kamyon ve otobüs gibi ağır vasıtalarda tercih edilen ikincil bir fren mekanizmasıdır. Bu tip araçlarda disk ya da kampana frenler tek başına yeterli olamamaktadırlar.Bunun nedeni yüksek ısı problemleri ve aşınmadır.
Gündelik yaşamda sürücüler, aracının mevcut hızında vites düşürüp elde ettiği yavaşlamayı motor freni olarak adlandırsa da, ağır vasıtalarda kullanılan ve Jake Brake olarak da bilinen motor freni başlı başına bir retarder yani hız kesici sistemidir ve vites küçültme gereği duyulmaz. Sürücünün isteği doğrultusunda bir düğme vasıtasıyla devreye alınabilir ve ihtiyaca göre de farklı kademelerde uygulanabilir. Bu sayede aracın şoförü, yük miktarı ve yol şartlarına göre istediği oranda frenleme gücü elde edebilir. Ancak amacı aracı durdurmak değil yavaşlatmaktır. Diğer taraftan bu sistem hidro-mekanik çalışma prensibine sahiptir ve bir nevi istenildiği zaman devreye alınabilen bir supap zamanlaması sistemi olarak bile nitelenebilir.
- Sistemin çalışma prensibi şu şekildedir :
Piston aşağı hareket ederken, emme supabı açıktır, egzoz supabı kapalıdır ve silindirler içerisine taze hava emilir. Piston yukarı hareket edecekken ise her 2 supap da kapalıdır ve emilen taze hava sıkıştırılır. Ardından enjektörler yakıtı püskürtür ve sıkışan hava püskürtme basıncı nedeniyle tutuşur ve yakıt da yanarak elde edilen patlama sonucu piston aşağı itilir ve iş yapılmış olur. Açılan egzoz supabı da yanan karışım nedeniyle ortaya çıkan gazları egzoz fazında egzoz supabından dışarı atar.
Bu ilginç sistemde elektrik kontrollü selenoid bir valf yer alıyor ve kokpitte veya direksiyonun yanında bulunan bir düğme vasıtasıyla devreye alındığı zaman motor yağı sistemde özel kanallardan geçerek egzoz supabında yer alan mekanizmayı harekete geçiriyor.
Bunun sonucu olarak da egzoz supabı sıkıştırma fazında kapalı olması gerekirken bu fazın büyük bir kısmında açık kalıyor. Yakıt püskürtmesinin de kesildiği de düşünüldüğünde, silindirler içerisine giren hava doğrudan egzoz supabından kontrollü bir şekilde atılmış oluyor.
Şanzımanın da halen motora bağlı olduğu ve pistonların da hareket ettiği düşünüldüğünde, silindirler içerisinde meydana gelen kontrollü sıkışma bir nevi vakum etkisi yaratıyor ve motor hareketinin frenlenmesine neden oluyor. Bunun sonucunda da motor, aracı yavaşlatmaya başlıyor. İşte bu işlem sırasında taze havanın egzoz supabından basınçlı bir şekilde çıkısı nedeniyle çıkardığı ses de oldukça kayda değer ve bu sese alışık olmayanlar bir şeylerin ters gittiğini düşündürebilir, hatta korkabilir. Hoşuna gidenler için ise kulakların pasını silecek düzeyde güçlü bir sestir diyebiliriz. Ayrıca birçok kişinin özellikle otobüslerde rampa inişlerinde duyduğu uğultu şeklindeki ses hidrodinamik retarder sesidir ve motor freni sesi ile bir alakası yoktur.
Retarder Sisteminin Avantajları Nelerdir ?
- Birincil fren sistemine yardımcı olur.
- Fren balatalarının daha az kullanılmasını sağlayarak aşınma ve ekstra maliyetleri en aza indirmektedir.
- Uzun ve dik yokuşlardan inerken fren boşalması riski oluşturmadan güvenli bir performans sunmaktadır.
- Sürücü tarafından şiddeti ayarlanabildiği için tork kontrolünü farklı seviyelerde ayarlayabilmetedir.
Kaynakça : https://www.sekizsilindir.com/2017/11/motor-freni-retarder-nedir-nasil-calisir.html
